"...þar sem illmælgi og gróusögur verða mikilvægari heldur en sannfæringarkraftur og góðar hugmyndir"

Vefritið Deiglan skrifar frétt um að Jóhanna Sigurðardóttir hafi hætt við að fara á leiðtogafund NATO um síðustu helgi sökum lélegrar enskukunnáttu. Fyrir það hafi hún, sem og Ísland, beðið álitshnekki innan NATO.

Ef það er rétt er það sjálfsagt frétt og þótt Deiglan sé ekki eiginlegur fréttavefur sé ég fátt því til fyrirstöðu að þar séu slíkar fréttir birtar, að því gefnu að umsjónarmenn hennar telji sig hafa nægilega sterkar heimildir fyrir innihaldinu.

En hvað hefur Deiglan fyrir sér? Í greininni segir: "Fjarvera Jóhönnu á sér þó aðrar skýringar, að því er heimildir Deiglunnar herma. [...] Ekki þarf að fara mörgum orðum um hvað þessum mönnum finnst um þá ástæðu sem íslenski forsætisráðherrann gefur fyrir fjarveru sinni, að það sé svo mikið að gera heima fyrir að hún komist ekki á fundinn. [...] Samkvæmt áreiðanlegum heimildum Deiglunnar úr tveimur ráðuneytum hafði Jóhanna ráðgert að fara á leiðtogafundinn. [...] Málið þykir mikill álitshnekkir fyrir Íslendinga sem stofnþjóð í NATO. Viðmælendur Deiglunnar í utanríkisþjónustunni segja málið allt hið vandræðalegasta."

Heimildir Deiglunnar byggja semsagt á "áreiðanlegum heimildum úr tveimur ráðuneytum" og nafnlausum viðmælendum úr utanríkisþjónustunni. Þar sem enginn höfundur er skráður fyrir greininni bera ritstjórar vefritsins ábyrgð á henni, þær Sigríður Dögg Guðmundsdóttir og Soffía Kristín Þórðardóttir

Það er svo sem þekkt, nokkuð algengt meira að segja, að hefðbundnir fjölmiðlar birti fréttir sem þeir byggja á "áreiðanlegum" nafnlausum heimildum; heimildarmönnum sem blaðamenn treysta en geta af einhverjum ástæðum - til dæmis starfs síns vegna - ekki komið fram undir nafni. En á Deiglunni hefur hins vegar verið varið við slíkum efnistökum, til dæmis í ágætum og umhugsunarverðum greinarflokki Þórlindar Kjartanssonar, einum af stofnendum Deiglunnar ( titlaður "ritstjóri emerítus" á heimasíðunni), sem bar heitið Pappírstígrar og slúðurberar.

Í greininni Pappírstígrar og slúðurberar IV skrifar Þórlindur meðal annars:
"Enn ein birtingarmynd þeirrar nafnlausu hefðar sem virðist hafa skotið föstum rótum í pólitískri umræðu á Íslandi er tilhneiging fjölmiðla til að vísa blygðunarlaust til nafnlausra heimildarmanna. Þeir sem starfað hafa í fjölmiðlum hafa flestir lært að betra og ábyrgara sé að fá fólk til að tjá sig undir nafni, jafnvel þótt menn séu gjarnan til í að slúðra og taka stórt upp í sig ef því er lofað að ummæli séu "off record."

[...]

Þegar fréttir eru settar af stað - jafnvel búnar til - með nafnlausum skrifum á netinu og í dagblöðum - er ekki nema furða að vandaðri fjölmiðlum séu búnir nokkrir erfiðleikar. Það er ömurlegt að sitja eftir með sárt ennið á meðan aðrir skúbba stórfréttum. Freistingin er því nokkuð stór að taka þátt í þeim leik að hringja út rúnt á nokkra málglaða en feimna álitsgjafa - leyfa þeim að láta gamminn geysa gegn loforði um nafnleynd og trúnað og birta svo afraksturinn sem frétt. Svo virðist sem þetta sé orðin viðtekin venja meðal allra fjölmiðla á Íslandi.

[...]

Hættan við þetta er hins vegar mjög mikil. Nafnlausir heimildarmenn, sérstaklega í stjórnmálum, eru að jafnaði ekki hlutlausir áhorfendur. Þvert á móti ættu fjölmiðlamenn að tortryggja mjög tjáningarþörf þeirra í skjóli nafnleyndar. Stjórnmálamenn sem tjá sig nafnlaust við fjölmiðla hafa örugglega eitthvað markmið. Þegar fjölmiðlamenn leyfa þeim að koma skoðunum sínum á framfæri - og taka sjálfir ábyrgð á orðum þeirra - eru þeir að leika sér að eldi.

[...]

Blaðamenn hafa venjulega mjög mikinn vara á þegar vitnað er í nafnlausa heimildarmenn. Það er einungis gert ef talið er að það steðji raunveruleg hætta að heimildinni eða aðrir slíkir hagsmunir séu í húfi. Hugmyndin er ekki sú að spara fólki þau óþægindi að koma upp um afstöðu sem getur valdið öðrum sárindum.

Stjórnendur fjölmiðla á Íslandi hljóta að velta fyrir sér þessa dagana hvort ekki sé tilefni til að endurskoða reglur um nafnlausan fréttaflutning. Kjósendur eiga heimtingu á því frá kjörnum fulltrúum að þeir gefi upp afstöðu sína til þeirra mála sem upp koma. Fjölmiðlar eru mikilvægasti bandamaður kjósenda í að tryggja að stjórnmálamenn standi við þessar skyldur sínar og komist ekki upp með að breyta stjórnmálum í barnalegan sandkassaleik þar sem illmælgi og gróusögur verða mikilvægari heldur en sannfæringarkraftur og góðar hugmyndir."

Ég fæ ekki betur séð að "frétt" Deiglunnar um lélega enskukunnátta Jóhönnu sé einmitt af þeirri sort sem Deiglan varaði eindregið við fyrir ári síðan og hvatti fréttamiðla til að gjalda með varhug. Er nokkur ástæða til að verða ekki við því?